Klienci z różnych stron świata: Bałkany

Bałkany stają się dla wielu z nas coraz bardziej popularnym kierunkiem wakacyjnym. Słyną przecież z pięknych krajobrazów, uroczych jezior, gór i wielu zabytków. Kultura bałkańska została ukształtowana przez wpływy najstarszych cywilizacji europejskich. To także miejsce, gdzie spotyka się wiele przeciwności: wojen, konfliktów, nacjonalizmu, a z drugiej strony gościnnych, przyjaznych i otwartych ludzi. Może się więc wydawać zadaniem karkołomnym próba porównania osób pochodzących z tak różnorodnego regionu.

Państwa bałkańskie dzieli się na wschodnie oraz zachodnie. Do wschodnich zalicza się Bułgarię i Rumunię, zaś do zachodnich Grecję, Albanię oraz kraje byłej Jugosławii: Słowenię, Chorwację, Serbię, Bośnię i Hercegowinę, Czarnogórę, Macedonię Północną i Kosowo. Region ten jest bardzo zróżnicowany pod wieloma względami. Możemy tu zauważyć wpływy kultury greckiej, tureckiej, łacińskiej, słowiańskiej czy też ugrofińskiej oraz przenikanie się różnych elementów religijnych z prawosławia, islamu i katolicyzmu.

Pluralizm kulturowy niesie za sobą wiele zagrożeń, ale także korzyści. Zagrożeniem może okazać się wewnętrzna niestabilność. Do korzyści zalicza się przede wszystkim różnorodność obecną w systemie edukacyjnym, większą świadomość współzależności pomiędzy kulturą a rozwojem, który jest mierzony stopniem otwarcia na różnice, empatię czy większą tolerancję. Zróżnicowane kulturowo społeczeństwa charakteryzują się także większą kreatywnością i wrażliwością. W byłej Jugosławii poszczególne narody dostały możliwość zachowania swojej indywidualnej kulturowej tożsamości. Pluralizm opierał się zatem na różnorodności poglądów, niuansów, czy podejściu do życia. Jednocześnie państwo jednoczyła wspólna tożsamość i plany na przyszłość.

Bałkany to nie tylko liczne różnice. Wiele podobieństw jest zauważalnych gołym okiem, są to np. dania, piosenki czy tradycje. Niektóre z nich są do siebie bardzo podobne, często prawie takie same, tylko oczywiście inaczej się je nazywa! Bardzo ryzykowne byłoby generalizowanie tak różnorodnego regionu, aczkolwiek z perspektywy osoby wywodzącej się z zupełnie odmiennej kultury, można się pokusić o znalezienie cech, które choć trochę pomogłyby zrozumieć ten region.

Etykieta biznesowa

Punktualność, co nie powinno być zaskoczeniem w realiach biznesowych, jest dla mieszkańców Bałkanów ważna. Spóźnienie do dziesięciu minut będzie tolerowane, ale w przypadku większego poślizgu, warto spotkanie przełożyć. Mieszkańcy Bałkanów przywiązują również dużą wagę do wyglądu. Formalny strój jest niezbędny w celu wywarcia dobrego wrażenia. Skuteczniejsze i lepiej widziane będzie również spotkanie osobiste twarzą w twarz niż rozmowa przez Internet lub telefoniczna.

Przestrzeń osobista, w której mieszkańcy Bałkanów czują się komfortowo, jest stosunkowo niewielka. Należy pamiętać, że w przypadku rozmowy z Bułgarami jeden z najbardziej powszechnych gestów może się okazać mylący. Gdy chcą oni zakomunikować „tak”, kiwają głową na prawo i lewo, tak jak my, gdy chcemy zasygnalizować „nie”. Z kolei, ich „nie” to kiwanie głową z góry na dół (jak nasze „tak”)! Wręczanie prezentów nie jest w tym rejonie świata ani powszechne, ani oczekiwane. Wyjścia na wspólne posiłki są raczej formą socjalizacji, poznania się i budowania relacji niż okazją do rozmów biznesowych czy negocjacji.

Kultury bałkańskie są nastawione bardziej na relacje niż zadania. Dla tego typu kultur bardzo ważne jest poznanie partnera biznesowego przed przystąpieniem do bardziej zaawansowanych rozmów. Powszechny w kulturach nastawionych na relacje jest także networking, koneksje, referencje. Dla kultur nastawionych na cele, zadania i wyniki, inwestowanie w budowanie ścisłych więzi może być odbierane jako strata czasu, ale aby nie zrazić do siebie potencjalnego kontrahenta, warto poświęcić choć trochę czasu na rozmowy niezwiązane ściśle z biznesem.

Również negocjacje z mieszkańcami Bałkanów mogą wydawać się powolne i czasochłonne. Warto zawczasu zbudować zaufanie i wzajemny szacunek. Nie należy za to zanadto się spieszyć z finalizacją rozmów. Cierpliwość jest bardzo ceniona wśród kultur bałkańskich.

Przydatne informacje, które mogą okazać się bardzo pomocne w kontaktach z przedstawicielami Bałkanów:

• Mieszkańcy Bałkanów są bardzo dumni z lokalnych marek i produktów. Warto pamiętać o tym w kontekście przedstawiania własnej oferty.
• Bałkany cechuje duża wiara w zabobony. Jest to ciekawe zjawisko, ponieważ jest to w pewnym stopniu sprzeczne z silną religijnością tego regionu.
• Język angielski jest tu coraz bardziej powszechny, aczkolwiek znajomość języka lokalnego będzie na wagę złota i na pewno pomoże nam zbudować silne i długotrwałe relacje biznesowe.
• Wiele państw bałkańskich charakteryzuje się autorytarnym stylem zarządzania, w którym nierówności pomiędzy członkami, zwłaszcza w zakresie posiadanej władzy są powszechnie akceptowane.
• Trudności związane ze średniej jakości infrastrukturą mogą wpłynąć na biznes. Mimo wielu wyzwań i trudności, w regionie dokonano dużego progresu w kierunku poprawy stabilności ekonomicznej, a także infrastruktury.
• Kolejnym utrudnieniem dla prowadzenia biznesu może być panująca w tym regionie korupcja.
• Powszechnym zjawiskiem ekonomicznym w regionie jest także drenaż mózgów, czyli skłanianie wysoko wykwalifikowanych specjalistów do podjęcia pracy za granicą w krajach lepiej uprzemysłowionych.
• Historia regionu Bałkanów, zwłaszcza rozpad byłej Jugosławii, ma znaczący wpływ na obecne środowisko biznesowe.

Porównanie kultur państw bałkańskich na podstawie modelu kulturowego Geerta Hofstede

W celu porównania tak wielu zróżnicowanych kultur posłużymy się narzędziem Geerta Hofstede. Mimo że większość z omawianych kultur poznaliśmy już w osobnych artykułach, w tym tekście pokusimy się o znalezienie podobieństw oraz różnic między nimi, co, jak już wiadomo, nie będzie prostym zadaniem.

Ważna uwaga: w poniższej analizie nie uwzględnimy Kosowa, ponieważ wspomniane narzędzie nie bierze pod lupę tej kultury. Według użytych przeze mnie do przygotowania tego artykułu źródeł, Kosowo jest zlepkiem kultur Albanii i Serbii. Zatem tych, którzy szczególnie zainteresowani są tą kulturą odsyłam do analizy kultur tych dwóch krajów.